بررسی نقش اطلاعی دو فرایند مبتدا سازی و مجهول سازی در زبان فارسی از دیدگاه نقش گرایی

در مقاله‌ی حاضر با برگزیدن یازده فیلم نامه و نمایشنامه از آثار محسن مخملباف، به بررسی 120 جمله‌ی نشاندار حاصل از عملکرد دو فرآیند مبتداسازی و مجهول سازی پرداخته‌ایم. در این پژوهش سعی بر آن است تا شأن اطلاعی عنصر پیشایند شده در هر یک از این دو فرآیند تعیین گردد. همچنین نقش اطلاعی دو فرایند مذکور در بافت زبانی خود براساس انواع ساخت اطلاع کانونی و نیز عوامل مؤثر در تعیین نقش اطلاعی دو فرایند فوق مورد بررسی قرار گرفته است. نتایج به‌دست امده از پژوهش حاضر حاکی از آن است که بسامد وقوع سازه‌های پیشایند شده که حاوی شأن اطلاعی [+نو] هستند، بالا است. از سوی دیگر وقوع دو فرآیند مذکور تابع سه نوع ساخت اطلاع کانونی از قبیل ساخت جمله – کانونی، گزاره – کانونی و موضوع – کانونی می‌باشند. وضعیت شناختی و گفتمانی موجودیت‌های کلامی و نیز اهمیت موضوعی آنها می‌تواند بسامد وقوع هر یک از انواع ساخت‌های اطلاع کانونی و نیز چگونگی کدگذاری‌ آنها را در سطح نحوی جمله تحت تأثیر قرار دهد. همچنین یافته‌ها نشان می‌دهد که از جمله عوامل مؤثر در تعیین نقش اطلاعی دو فرایند مبتداسازی و مجهول‌سازی عبارتند از: آشنایی فرضی گوینده با ذهنیت و دانش پیش انگاره‌ای شنونده، در نظر گرفتن شرایط بافتی (زبانی یا غیرزبانی) دخیل در کاربرد جملات از جمله معرفگی و ارجاع.